Όσο ο ανθρώπινος οργανισμός, που νοσεί από καρκίνο, είναι αναμφισβήτητα εκείνος που βάλλεται και καλείται να παλέψει με άγνωστους δαίμονες σε αυτή την επίπονη, δύσκολη και γεμάτη εσωτερικότητα περίοδο της ζωής του, τόσο τελικά ο καρκίνος καταφέρνει να παρεισφρέει στην οικογένεια, στη σχέση, στην ανθρώπινη επαφή, στους στενούς συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς μας, στο πεδίο, όπου συνυπάρχουμε και αλληλεπιδρούμε οι άνθρωποι μεταξύ μας, ασθενείς και εν δυνάμει ασθενείς. Πράγματι, ο καρκίνος, συχνά προσδιορίζεται στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία ως πολυπαραγοντική κατάσταση και σχεσιακή υπόθεση, ως η ασθένεια της οικογένειας.

Τι συμβαίνει λοιπόν στο πεδίο, στην επαφή, τη σχέση, την οικογένεια, όταν το αγαπημένο μου πρόσωπο νοσεί από καρκίνο; Ποιες οι αλλαγές που συμβαίνουν και οι δυναμικές που αναπτύσσονται και καλούμαι να τις διαχειριστώ, εφόσον επηρεάζουν κι εμένα, ως φροντιστή; Πώς μπορώ να σταθώ δίπλα στον άνθρωπό μου; Πολλά τα ερωτήματα που αναδύονται και αναζητούν απάντηση, όπως και πολλά τα πρωτόγνωρα και δύσκολα συναισθήματα που γεννά η νέα πραγματικότητα: φόβος, άγχος, ανασφάλεια, αίσθημα ανεπάρκειας, θυμός, θλίψη, ντροπή.

Η νέα πραγματικότητα φέρει μαζί της μικρές και μεγάλες απώλειες, με πρώτη την αλλαγή της κανονικότητας στην καθημερινότητα και την ενδοστρέφεια του ανθρώπου που νοσεί. Η νέα πραγματικότητα μας προσκαλεί να την αντιμετωπίσουμε ολιστικά, με τον καρκίνο μέσα σε αυτήν, ως μέρος του πεδίου κι όχι εθελοτυφλώντας ούτε και υποτιμώντας την όποια αλλαγή συμβαίνει στο εδώ και τώρα.

Για να προσεγγίσω και να νιώσω τον άνθρωπό μου-τον Άλλον, προκειμένου να είμαι με συναισθηματική παρουσία δίπλα του, χρειάζεται πρωτίστως να ενδυναμώσω τη δεξιότητά μου να ακούω και να παρατηρώ χωρίς να βιαστώ να αναζητήσω λύσεις και να μπω σε μονοπάτια ερμηνείας. Η ενσυναίσθηση και η ενεργητική ακρόαση είναι οι πρώτες ύλες για την ουσιαστική στήριξη, την παρουσία και την ενστάλαξη ελπίδας. Μέσα από το χώρο και το χρόνο που  δίνω στον Άλλον να μοιραστεί τα στενόχωρα συναισθήματα και τις σκοτεινές του σκέψεις και να έρθει σε επαφή με την ευαλωτότητά του, γεννιέται και για μένα η δυνατότητα να έρθω σε επαφή με τα εσώτερά μου, τα δικά μου συναισθήματα, τις προσωπικές μου αναρωτήσεις, τις συγκρούσεις ακόμη και τις προκαταλήψεις μου.

Ακούω και ρωτώ τον Άλλον: Τι χρειάζεσαι; Πώς μπορώ εγώ να σου το προσφέρω; Τέτοια ερωτήματα ευνοούν τη σχεσιακή εμπειρία καθώς έχουν στοιχεία φροντίδας και συμπερίληψης, απαραίτητα συστατικά υγιούς στήριξης και επαφής. Πρόκειται για το θεραπευτικό χαρακτήρα του διαλόγου, που εμπεριέχει το χώρο-χρόνο να συζητηθούν τα δύσκολα, στενόχωρα και ανείπωτα και την ανατροφοδότηση ως ένδειξη εκτίμησης και αναγνώρισης γι αυτό που είναι ο Άλλος, ως Άνθρωπος, για το ολόκληρο της υπόστασής του.

Η επίγνωση των παραπάνω δημιουργεί ένα εύρος δυνατοτήτων και με βοηθά να προσαρμόζομαι δημιουργικά στο αδιέξοδο, θέτοντας καίρια ερωτήματα προς τον εαυτό μου: Τι μπορώ, τελικά, να προσφέρω στον άνθρωπό μου και με ποιους τρόπους; Με άλλα λόγια, προχωρώ και στην επίγνωση των δυνατοτήτων και διαθέσιμων πόρων μου, όπως και των περιορισμών μου. Άραγε αναγνωρίζω ποια είναι τα όρια μου; Έχω συναίσθηση της διαφοράς μεταξύ του μπορώ και του θέλω; Η Elizabeth Kubler-Ross εύστοχα θα μας απαντούσε ότι «έχουμε ευθύνη να βοηθάμε κάθε φορά που υπάρχει ανάγκη. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ του σώζω κάποιον, που σημαίνει προσπαθώ να φτιάξω ένα κομμάτι της δικής του ζωής και του βοηθάω, που σημαίνει είμαι εκεί, όταν ο άλλος έχει μάθει να είναι ταπεινός και να ζητάει βοήθεια».

Η αυτό-υποστήριξή μου, που είναι απαραίτητη προκειμένου να μπορώ να σταθώ δίπλα στον Άλλον με επίγνωση, ακεραιότητα και δύναμη ψυχής και σώματος, ενδυναμώνεται μέσα από την προσωπική επαφή, που επιδιώκω να αναπτύξω με το θεράποντα ιατρό και την άμεση ενημέρωσή μου σχετικά με την πορεία του καρκίνου, τις θεραπευτικές προτάσεις, το προτεινόμενο πρωτόκολλο. Η γνώση που αποκτώ γίνεται τόσο σύμμαχός μου για να σπάσουν η άγνοια και το στίγμα που συντηρούν το σκοτάδι και την ντροπή σε σχέση με τον καρκίνο, όσο και συνδετικός κρίκος μεταξύ του ασθενή, του ιατρού κι εμένα, ως φροντιστή. Συμβάλλω στη δημιουργία ασφάλειας και εγγύτητας μεταξύ ιατρού και ασθενή, ώστε να μην προσβάλλεται το αναφαίρετο δικαίωμα του τελευταίου στην ενημέρωση, στον όποιο βαθμό βέβαια επιθυμεί να γνωρίζει. Συνοδεύω τον άνθρωπό μου στις επισκέψεις του στο θεράποντα ιατρό και στις θεραπευτικές του συνεδρίες, εφόσον αυτό έχει συμφωνηθεί μεταξύ μας και αποτελεί για τον ίδιο ένα πλαίσιο στήριξης.

Χρειάζομαι ενημέρωση, έγκυρη και επιστημονικά τεκμηριωμένη. Έρχομαι σε επαφή με Συλλογικότητες (Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί, Σωματεία και Σύλλογοι) στο χώρο του καρκίνου, που έχουν συσταθεί από ανθρώπους που έχουν νοσήσει-survivors και από εθελόντριες και εθελοντές, λειτουργώντας καθημερινά ως δομές ψυχο-κοινωνικής στήριξης τόσο για τους ασθενείς όσο και για τους φροντιστές τους, προκειμένου να γνωρίσω και το άλλο πρόσωπο αυτής της σκληρής πραγματικότητας, το ανακουφιστικό, λυτρωτικό, ανθρώπινο, αλληλέγγυο και ευεργετικό. Μέσα από την ανοιχτή ή κλειστή ομάδα στήριξης φροντιστών, μοιράζομαι τον πόνο και ό,τι άλλο «κρατώ πίσω» και δεν εκδηλώνω στην καθημερινότητά μου, καθώς μοιάζει να μην έχω δικαίωμα να μιλήσω για τη δική μου διαδικασία, όταν προέχει ο Άλλος. Βρίσκω κοινά σημεία αναφοράς, ταυτίζομαι, αντιλαμβάνομαι ότι δεν είμαι μόνη μου, ακούω και άλλους φροντιστές, αναπτύσσω ένα προσωπικό υποστηρικτικό δίκτυο, χωρίς δεσμά αλλά με δεσμούς, νέους δημιουργικούς και ζωτικούς στο εδώ και τώρα, που μοιάζει τόσο αποπνικτικό.

Παράλληλα, συζητώ με τον Άλλον τη δυνατότητα της δικής του προσωπικής στήριξης από αντίστοιχη ομάδα ασθενών με καρκίνο, που λειτουργεί στο πλαίσιο των παραπάνω συλλογικοτήτων. Η παρουσία μου σε ένα Σύλλογο ασθενών με καρκίνο με κρατά διαρκώς ενήμερη σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις, τις καινούριες θεραπείες, τα νέα δεδομένα στον τομέα της ορθής διατροφής, τις επιπρόσθετες-εναλλακτικές θεραπείες και τις ενασχολήσεις ψυχαγωγίας, που στοχεύουν στο δικαίωμα του ασθενή στο ευ ζην. Επίσης, η ενημέρωσή μου για τα δικαιώματα του ασθενή με καρκίνο, γεγονός που σε μία αχανή καθημερινότητα εύκολα ξεχνιούνται και καταπατώνται, θα με παροτρύνει να συνασπιστώ με ένα φορέα που γνωρίζει καλά να προασπίζει και να διεκδικεί ανθρώπινα δικαιώματα από ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο σύστημα υγείας (επιδόματα και ελαφρύνσεις). Όλα τα παραπάνω χρειάζονται ένα μέτρο στον τρόπο που τα επικοινωνούμε και προσκαλούμε τον άνθρωπό μας να τα γνωρίσει, τόσο για να μην υπάρξει υπερφόρτωση νέων πληροφοριών, όσο και για να μην αποτελέσουν γι αυτόν μία δική μας έμμεση απαίτηση ή προσδοκία να τα ενσωματώσει.

Η διεύρυνση του κοινωνικού δικτύου με νέες επαφές, η επαφή με φίλους, η ύπαρξη του χιούμορ στην καθημερινή μας επαφή και η ενασχόληση με πράγματα που τον ευχαριστούν ευνοούν την εξωστρέφεια, μακριά από την κοινωνική απομόνωση και την καθήλωση στο τραύμα.

Η σχέση που έχουμε δημιουργήσει, ο βαθμός εγγύτητας και οι ποιότητες της επαφής μας αποτελούν την ένδειξη για τον τρόπο που θα σταθώ δίπλα στον Άλλον. Μπορώ να είμαι σύμμαχος, διαμεσολαβητής, συνοδοιπόρος, σε καμία περίπτωση, όμως, δεν είμαι σωτήρας του Άλλου. Εμπιστεύομαι αυτά που γνωρίζω και έχω επίγνωση της παρούσας διαδικασίας και του όποιου εδάφους έχουμε μέχρι σήμερα συν-διαμορφώσει, σταθερό ή επισφαλές, αυτό που υπάρχει. Χρειάζεται να προχωρήσω προς το μέρος του Άλλου, να κάνω την αναγκαία μετατόπιση από το Εγώ και το Εσύ στο Μαζί, στη Σχέση. Να συναντήσω τον άνθρωπό μου, χωρίς να προβάλλω πάνω του τις δικές μου προσδοκίες, να τον συναντήσω ολόκληρο με εμπιστοσύνη στη νέα του προσωπική διαδικασία και με σεβασμό στον τρόπο του, στο δυναμικό του, στα όριά του, στην αξιοπρέπεια και περηφάνια του και μαζί με σεβασμό στις παράλληλες πορείες μας, ως μοναδικές και ξεχωριστές, ισότιμα, ως Άνθρωπο προς Άνθρωπο.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Kubler-Ross, E. & Kessler, D. (2012). Μαθήματα Ζωής. Europubli: Αθήνα

Leader, D. & Corfield, D. (2013). Γιατί αρρωσταίνουν οι άνθρωποι; Αθήνα: Μεταίχμιο

Perls, F., Hefferline, R.F. and Goodman, P. (2003). Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality. London: Souvenir Press. (First published in America in 1951).

Surbone, A., Zwitter, M., Rajer, M. & Stiefel R. (2013). New Challenges in Communication with Cancer Patients. NY: Springer

Watson, M. & Kissane, D., W. (2011). Handbook of Psychotherapy in Cancer Care. UK: John Wiley & Sons>