Ψυχοθεραπεία & Προσέγγιση Gestalt
Γκεστάλτ ίσον μορφή, σχήμα, όλον
Η θεραπεία Gestalt αντιλαμβάνεται και κατανοεί τον άνθρωπο ως όλον, πολύπλευρο και οργανικό μέρος ενός ευρύτερου περιβάλλοντος, του πεδίου, που συν-διαμορφώνεται και καθορίζεται από το είδος και τη μορφή των σχέσεων στις οποίες μετέχει.
Κάθε άνθρωπος έχει την ιστορία του και αυτή φέρνει μαζί του όταν μπαίνει στο δωμάτιο της θεραπείας. Αυτό είναι το φόντο του: Ό,τι τον έχει προσδιορίσει και είναι αυτός που είναι σήμερα: οι εμπειρίες, η παιδική ηλικία, οι σχέσεις με τους δικούς του ανθρώπους στο οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, τα όποια γεγονότα τον σημάδεψαν, οι πεποιθήσεις, η συμεριφορά του, τα συναισθήματά του, η πορεία του μέχρι σήμερα, ο μοναδικός του τρόπος να είναι, να σχετίζεται και να αλληλεπιδρά. Από το φόντο αναδύεται και η μορφή, οτιδήποτε βγαίνει μπροστά και ζητά την προσοχή μας, στο εδώ και τώρα της θεραπευτικής συνεδρίας. Είναι το εξέχον, αυτό στο οποίο εστιάζουμε κι έχει την ποιότητα της προτεραιότητας είτε είναι μια ανάγκη ακόμη ανικανοποίητη (ανοιχτός λογαριασμός) είτε ένα θέλω που χρειάζεται να επικοινωνηθεί είτε κάτι που προκύπτει μέσα από την αλληλεπίδραση.
Στο εδώ και τώρα, την εμπειρία της στιγμής
Η στιγμή εμπεριέχει κάθε δυνατότητα για αγάπη και ευτυχία (Kubler-Ross, Η., 2012). Το εδώ και τώρα μοιάζει με μια αγκαλιά που χωρά γενναιόψυχα το πριν, το τώρα, το μετά, το εκεί και το τότε. Και πράγματι το τώρα εμπεριέχει τα πάντα, τη δυνατότητα και τη μορφή που αναδύεται ως ανάγκη, επιθυμία, σκέψη, συναίσθημα. Πουθενά αλλού δεν μπορώ να είμαι αληθινά και με παρουσία, ούτε στο πριν που έχει παρέλθει ούτε στο μετά που ακόμη δεν έχει έρθει. Μόνο στο εδώ και τώρα μπορώ να είμαι, αυτό γνωρίζω και αυτή τη διαδικασία χρειάζομαι να εμπιστευθώ. Στο εδώ και στο τώρα μπορώ να στέκομαι, να παίρνω προσωπική θέση και ευθύνη σε αυτό που συμβαίνει και είμαι μέρος του, να ζω το παρόν μου.
Επίγνωση, μία επανορθωτική εμπειρία
Η Ψυχοθεραπεία Γκεστάλτ έχει θεμελιωθεί και εδραιωθεί στο εδώ και τώρα, που συνεχώς μεταλλάσσεται καθώς οι άνθρωποι μετατοπίζονται μέσω της επίγνωσης και της κινητοποίησης.
Ο εαυτός νοηματοδοτείται όχι ως μια συγκεκριμένη οντότητα, αλλά ως μια διαδικασία, που συνεχώς συμβαίνει, γίνεται και αναδύεται. Ο εαυτός δεν είναι κάτι που το βρίσκουμε, αλλά κάτι που το δημιουργούμε (Szasz, Τ., 1982). Κινείται σε ένα συνεχές, διαμορφώνεται από τη συσσωρευτική του εμπειρία με τους Άλλους στον κόσμο (Bennett, 2010) και εξαρτάται από την ποιότητα επαφής που δημιουργεί μαζί τους. Σε μία τέτοια διαδικασία είναι εύλογο ότι και η εμπειρία μας, η επίγνωση για αυτό που είμαστε, γι αυτό που συμβαίνει και για ό,τι έχουμε ανάγκη είναι ρευστή και μεταβλητή.
Το συνεχές της επίγνωσης έχει εν γένει θεραπευτικό αποτέλεσμα, αποτελεί δυνάμει επανορθωτική εμπειρία και εξυπηρετεί το βασικό στόχο της θεραπείας Gestalt. Με άλλα λόγια, η επίγνωση μοιάζει να αφυπνίζει το άτομο οδηγώντάς το μπροστά στην ευθύνη γι αυτό που αισθάνεται, λέει, σκέφτεται και πράττει (O’Leary, 1995) και παρέχoντάς του τη δυνατότητα του επαναπροσδιορισμού και της επανεξέτασης:
Ποι@ είμαι; Τι χρειάζομαι στο εδώ και τώρα; Πώς σχετίζομαι με τους Άλλους;
Φαινομενολογία, με άλλα λόγια Τι; και Πώς;
Μέσα από τις αισθήσεις μου αντιλαμβάνομαι και προσλαμβάνω το περιβάλλον. Παρατηρώ, ακούω, αγγίζω, γεύομαι, μυρίζω. Οτιδήποτε συμβαίνει την παρούσα στιγμή είναι αυτό που είναι, αυτή είναι η αλήθεια και τίποτα παραπάνω. Από κει και πέρα ξεκινά η νοητική διεργασία και οι ερμηνείες.
Η φαινομενολογική παρατήρηση του πεδίου μας βοηθά να έρθουμε σε επίγνωση του τι συμβαίνει, πώς είμαι μέσα σε αυτό που συμβαίνει και των δυναμικών που αναπτύσσονται μεταξύ του εαυτού και του Άλλου (Perls, F., Hefferline, R.F. & Goodman, P., 1951). Με άλλα λόγια η φαινομενολογία συμβάλλει στην επίγνωση της παρουσίας του εαυτού και στην επαφή με την ύπαρξή του (Γιαμαρέλου et al, 2011). Η υποκειμενική αντίληψη φέρει τον αυθορμητισμό και την πηγαία αλήθεια του ατόμου που παρατηρεί και βιώνει και μαζί το σεβασμό στις υποκειμενικές μεταβλητές. Αναδεικνύει ταυτόχρονα τον τρόπο, το πολύτιμο πώς, με το οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και νοηματοδοτεί τον εαυτό του και τον κόσμο. Η ίδια η φαινομενολογική προσέγγιση προσκαλεί το άτομο να αναλάβει την ευθύνη της προσωπικής του εμπειρίας, χωρίς εκλογίκευση και γενικεύσεις, βάζοντας μπροστά το εγώ, στον πρώτο ενικό και χτίζοντας γέφυρες διαλόγου και επαφής. Μέσα από τη βιωματική κατάθεση ανοίγει ο δρόμος για την επίγνωση αυτού που συμβαίνει, αυτών που νιώθω και επιθυμώ, της ανάγκης μου, των διαθέσιμων πόρων και δυνατοτήτων, των περιορισμών και των ορίων μου.
Όλα είναι πεδίο
Ερχόμαστε σε έναν κόσμο που ήδη υπάρχει. Για να κατανοήσουμε έναν οργανισμό θα πρέπει να τον δούμε και να τον παρατηρήσουμε μέσα στο περιβάλλον του, στο πλαίσιο που ζει και λειτουργεί, σε αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα μέρη του πεδίου, του οποίου μέρος είναι και ο ίδιος (Perls, F., 1947/1969a). Το πεδίο δεν είναι στατικό, αλλάζει όσο και ο εαυτός μας που είναι ρευστός και αλληλεπιδρά μαζί του. Η ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί απλά ένα γεγονός, σε ένα χωρο-χρόνο, με οργανωμένο πλαίσιο και με την παρουσία δύο ατόμων. Η ψυχοθεραπεία είναι ένας χορός, μια συνύπαρξη, με αμοιβαία επιρροή, μια αλληλο-σύνδεση.
Αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας και διευρυνόμαστε. Αυτό που είμαστε τώρα επηρεάζεται από τους γύρω μας κι από την εκάστοτε συνθήκη και ταυτόχρονα επηρεάζει τους άλλους και μαζί δημιουργούμε και συν-διαμορφώνουμε το πεδίο μας. Πρόκειται για την αντίληψη ότι κάθε άνθρωπος είναι συνυφασμένος με τους Άλλους, καθώς όλοι μας είμαστε κλωστές σε ένα διανθρώπινο ύφασμα (Hycner, R., Jacobs, L., 2018).
Ειρήνη Κουτελά
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας & Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt
M.Sc. Ψυχολογίας (University of East London), I-MBA., M.Sc. Litt., μέλος του European Association for Gestalt Therapy & της Ελληνικής Εταιρίας Ψυχοθεραπείας Γκεστάλτ.
ΠΗΓΕΣ
Buber, M. (2004). I and Thou. London: Continuum (first published 1937).
Buber, M. (2007). Between Man and Man. New York: Routledge (first published 1947).
Ginger, S. (2010). Θεραπεία Gestalt: Η τέχνη της επικοινωνίας. Αθήνα: Π. Ασημάκης
Hycner, R., Jacobs, L. (2018). Η θεραπευτική Σχέση ως Ίαση στην Ψυχοθεραπεία Gestalt. Αθήνα: Σιδέρης.
Perls, F., Hefferline, R.F. and Goodman, P. (2003). Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality. London: Souvenir Press. (First published in America in 1951).
Perls, F. (1947/1969a). Ego, Hunger and Aggression. New York: Vintage Books (first published in South Africa in 1942).
Γιαμαρέλου, Γ., Δίπλας, Γ., et al (2011). Εισαγωγή στην Ψυχοθεραπεία Gestalt. Βασικές έννοιες, αρχές και εφαρμογές. Αθήνα: Gestalt Foundation