Το Σάββατο 18 Φεβρουαρίου 2017, στην εκδήλωση του Συλλόγου Ατόμων με Σκλήρυνση Κατά Πλάκας, μίλησα για την πλούσια διαδικασία της ανθρώπινης επαφής, για τα εμπόδια και τα δώρα αυτής.

Ακολουθούν κάποια αποσπάσματα από την παρουσίασή μου.

Η θεραπευτική διαδικασία της ανθρώπινης επαφής

Για να κατανοήσουμε έναν οργανισμό θα πρέπει να τον δούμε και να τον παρατηρήσουμε μέσα στο περιβάλλον του, στο πλαίσιο που ζει και λειτουργεί, σε αλληλεπίδραση με τα υπόλοιπα μέρη του πεδίου, του οποίου μέρος είναι και ο ίδιος (Perls, 1969). Το πεδίο δεν είναι ποτέ στατικό, αλλάζει όσο και ο εαυτός μου, που είναι ρευστός και αλληλεπιδρά μαζί του. Μέσα στο πεδίο χαράζω την προσωπική μου διαδρομή και συναντώ την ετερότητα, τον Άλλον, ο οποίος άλλοτε με αναγνωρίζει κι άλλοτε με ταπεινώνει, με πληγώνει και με «εξαφανίζει». Αρκούν οι λέξεις του που, μέσω των εγγραφών τους στην ψυχή και το σώμα, άλλοτε με ανακουφίζουν κι άλλοτε με στιγματίζουν.

Πράγματι, οι λέξεις, αιχμηρές και άκαμπτες, δημιουργούν διακρίσεις, στερεότυπα και ό,τι αποκαλούμε «στίγμα», με άλλα λόγια τη στέρηση του δικαιώματος της πλήρους αποδοχής λόγω της ανεπιθύμητης, σε μας, ιδιότητάς του συνανθρώπου μας (Goffman, 2001).

Από το βλέμμα του Άλλου, που με κρίνει και με εξετάζει, με κατακερματίζει και δεν με θεωρεί ισότιμη, ξεκινώ να εσωτερικεύω το κοινωνικό στίγμα. Παράλληλα, μία κουλτούρα ντροπής, που διέπει το κοινωνικό σύστημα, γεννά σε μένα συναισθήματα αναξιότητας και ματαίωσης. Σε αυτή τη φάση αποκλεισμού και μοναξιάς, στρέφομαι προς τα μέσα μου, εκεί που τα συναισθήματα μοιάζουν με κουβάρι. «Είμαι λίγη, ντρέπομαι. Πώς με βλέπουν άραγε οι άλλοι; Πόσο ακόμη μπορώ να αντέχω να διαχειρίζομαι όλα αυτά και μόνη μου;». Στο σημείο αυτό αναγνωρίζω τη μη παντοδυναμία μου, την ευαλωτότητά μου και την ανάγκη μου να χαλαρώσω τα συστήματα του ελέγχου μου, να στραφώ στο περιβάλλον για στήριξη και να προσκαλέσω τον Άλλον.

Η πρόσκληση που απευθύνω στην ετερότητα σηματοδοτεί το ουσιαστικό δικό μου βήμα για εξωστρέφεια και αυτό-κυριαρχία, την ανάγκη που αναδύεται και χρειάζεται να τη φροντίσω στο εδώ και τώρα. Η στιγμή εμπεριέχει κάθε δυνατότητα για αγάπη και ευτυχία (Ross, 2012). Πουθενά αλλού δεν μπορώ να είμαι αληθινά και με παρουσία, ούτε στο πριν που έχει παρέλθει ούτε στο μετά που ακόμη δεν έχει έρθει. Μόνο στο εδώ και τώρα μπορώ να είμαι, αυτό γνωρίζω και σε αυτή τη διαδικασία έχω εμπιστοσύνη. Στο εδώ και τώρα ο εαυτός αξιοποιεί τη δυνατότητα της δημιουργικής προσαρμογής, την πλαστικότητα και προσαρμοστικότητά του στη νέα συνθήκη, με τον καλύτερο δυνατό και δημιουργικό τρόπο, που τον οδηγεί στην ανάκτηση της αυτό-ρύθμισής του (η ομοιόσταση του οργανισμού) στο μεταβαλλόμενο συνεχές, έχοντας επίγνωση των περιορισμών και παράλληλα των διαθέσιμων πόρων. Η ανθρώπινη επαφή είναι ένα πεδίο ισοτιμίας μεταξύ των ανθρώπων. Η σχεσιακή εμπειρία χάρη στον ιαματικό ρόλο του διαλόγου και το απελευθερωτικό βίωμα στο εδώ και τώρα, φέρει σταδιακά ανακούφιση και επίγνωση.

Εστιάζοντας σε ερωτήματα που ξεκινούν με το «Τι;» και το «Πώς;» και που ρίχνουν φως στη διαδικασία και όχι στο περιεχόμενο επιτυγχάνω το μοίρασμα, τη διάδραση και την ανατροφοδότηση που έρχεται από τον Άλλον. «Τι γίνεται τώρα; Τι μου συμβαίνει;, Πώς είμαι μέσα στη νέα αυτή συνθήκη; Επιτρέπω στον εαυτό μου να πάρει φροντίδα από το περιβάλλον; Κι αν ναι, πώς το κάνω; Αν  όχι, πώς το κάνω και με απομονώνω, με αποκλείω από τη φροντίδα του Άλλου;». Τέτοια ερωτήματα ευνοούν το βλέμμα στα εσώτερά μου και υποστηρίζουν τον συντονισμό μου με το τώρα, την εμπιστοσύνη που χρειάζεται να δείξω στη διαδικασία και το συνεχές των επιγνώσεων.

Παρατηρώ και παίρνω μια απόσταση από τη δυσκολία και το στενόχωρο συναίσθημα, τόση ώστε να μπορώ να επαναπροσδιορίζομαι. Και η απόσταση με χαλαρώνει και ταυτόχρονα χαλαρώνει και ο έλεγχος, που ασκούσα μέχρι σήμερα στο περιβάλλον, λόγω της πρότερης ανάγκης μου για προετοιμασία και προστασία. Η χαλάρωση του ελέγχου δημιουργεί νέο χώρο για ελευθερία και αυθορμητισμό προσκαλώντας με να μπω στη ροή του χρόνου και των κύκλων της ζωής που κλείνουν και ανοίγουν, να συνειδητοποιήσω ότι είμαι μέρος, όπως και οι γύρω μου, ενός συνεχούς, μιας δυναμικής διαδικασίας.

Μία τέτοια διαδικασία εμπεριέχει παράλληλα και εμπόδια, αντιστάσεις που δημιουργούν προσχώματα στον αυθορμητισμό και την αυθεντικότητα. Είναι η κριτική και η ρητορική μίσους, οι διακρίσεις, ο εκφοβισμός-το γνωστό bullying-και οι μορφές ρατσισμού. Η ανθρώπινη επαφή ενέχει και την προβολή και έκθεση του εαυτού, το λεγόμενο «ψυχολογικό ρίσκο», την πρόκληση και πρόσκληση να σταθεί ο εαυτός απέναντι στην ασθένειά του, να τη νοηματοδοτήσει, να μιλήσει γι αυτήν, να την ονοματίσει, να βιώσει τις απώλειες, να πενθήσει γι αυτές και μέσα από αυτή την πλούσια πορεία να συναντηθεί πρόσωπο με πρόσωπο με την κοινωνία και με το πιο σκληρό της πρόσωπο, το ίδιο το στίγμα.  Κι όταν ο εαυτός μιλήσει για το στίγμα, τότε αυτό μοιάζει να αποδυναμώνεται και η ασθένεια να αποδαιμονοποιείται και μαζί τους να σπάει ο κύκλος της μυστικότητας και η άγνοια.

«Πώς νοηματοδοτώ την ασθένειά μου; Τι χρειάζομαι στη νέα μου πραγματικότητα; Ποιος άνθρωπος είναι δίπλα μου, σύμμαχός μου; Πώς είμαι όταν δεν μπορώ; Πώς είμαι όταν αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορώ περισσότερο; Πώς νιώθω με αυτό; Πόσο εύκολο ή δύσκολο μου είναι να το αποδεχτώ;» Νέα ερωτήματα που δείχνουν το δρόμο της επιστροφής στον αυθεντικό εαυτό, το λεγόμενο «home coming». Η επίγνωση είναι ένα ουσιαστικό δώρο που κάνω στον εαυτό μου, είναι ένας φόρος τιμής που αποτίνω στην πληρότητα της ανθρώπινης μου υπόστασης (Kessler, 2012). Η διαδρομή μου είναι η αξιοπρέπεια και μαζί η περηφάνιά μου. Δεν βιάζομαι και δεν βι-ά-ζο-μαι. Διεκδικώ το χώρο-χρόνο και προσαρμόζω τις δυνάμεις  μου σε αυτόν. Βιώνω τον εαυτό μου, ρευστό, να κινείται και να εξελίσσεται αυθεντικά, όπως ταιριάζει στη μοναδικότητά μου, μακριά από το όποιο στίγμα και από τις μαζικές, ισοπεδωτικές και απαξιωτικές για την ανθρώπινη αξία ταμπέλες.

Κλείνοντας, αντιλαμβάνομαι ότι η κάθε μέρα μπορεί να μην είναι πάντα η καλύτερη. Έχω όμως τη δυνατότητα να την κάνω την καλύτερη για μένα! (Farrell, 2011).

 Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Cyrulnik, B. (2010). Η αυτοβιογραφία ενός σκιάχτρου. Αθήνα: Κέλευθος
• Farrell P. (2011). It’s not all in your head. Anxiety, Depression, Mood Swings and Multiple Sclerosis. New York: Demos Health
• Goffman, E. (2001). Στίγμα. Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια
• Kubler-Ross, E. & Kessler, D. (2012). Μαθήματα Ζωής. Αθήνα: Europubli
• Leader, D. & Corfield, D. (2013). Γιατί αρρωσταίνουν οι άνθρωποι; Αθήνα: Μεταίχμιο
• Patrick W. Corrigan, Scott Moris et al. (2010). Self-stigma and Coming Out about One’s Mental Illness, Journal of Community Psychology, Vol. 38, No. 3, 259–275
• Perls F. (1969). Gestalt Therapy Verbatim. New York: Real People Press
• Polman C. Ch., Thomson Al. J. et al (2006). Multiple Sclerosis. The guide to treatment and management. New York: Demos
• Yalom, Ir., D. (2004). Το δώρο της ψυχοθεραπείας. Αθήνα: Άγρα

>